Trong vai trò là chủ doanh nghiệp hay nhà quản lý, bạn thường xuyên làm việc với các con số trên báo cáo tài chính. Nhưng làm thế nào để bạn và các bên liên quan như nhà đầu tư, ngân hàng có thể tin tưởng rằng những con số đó là trung thực và hợp lý? Câu trả lời nằm ở hai chữ: kiểm toán. Vậy chính xác thì kiểm toán là gì và tại sao hoạt động này lại có vai trò sống còn đối với sự minh bạch và phát triển bền vững của doanh nghiệp? Hãy cùng đi sâu tìm hiểu qua bài viết này.
Kiểm toán là gì?
Kiểm toán là quá trình các chuyên gia độc lập và có năng lực (gọi là kiểm toán viên) tiến hành thu thập và đánh giá các bằng chứng về thông tin tài chính của một doanh nghiệp. Mục tiêu cuối cùng là đưa ra ý kiến xác nhận về mức độ trung thực, hợp lý của các thông tin đó so với các chuẩn mực đã được thiết lập.
Hãy hình dung kiểm toán viên như một “trọng tài” khách quan, giúp đảm bảo rằng “trận đấu” tài chính của doanh nghiệp được diễn ra công bằng và đúng luật.
Tầm quan trọng của ngành kiểm toán
Kiểm toán không chỉ là một yêu cầu mang tính tuân thủ. Nó mang lại giá trị to lớn cho chính doanh nghiệp và cả nền kinh tế:
- Tăng cường sự tin cậy: Báo cáo tài chính đã được kiểm toán là một “con dấu bảo chứng” về độ tin cậy, giúp nhà đầu tư, đối tác, ngân hàng yên tâm hơn khi đưa ra quyết định hợp tác hay cho vay.
- Cải thiện quản trị nội bộ: Quá trình kiểm toán thường chỉ ra những điểm yếu trong hệ thống kiểm soát nội bộ, từ đó giúp doanh nghiệp khắc phục, giảm thiểu rủi ro gian lận và sai sót.
- Nâng cao uy tín: Một doanh nghiệp minh bạch về tài chính luôn được đánh giá cao trên thị trường, tạo lợi thế cạnh tranh và thu hút vốn đầu tư.
Chức năng của nhân viên kiểm toán
Chức năng chính của họ là:
- Xác minh: Đối chiếu, kiểm tra tính hợp lệ của các số liệu và nghiệp vụ kinh tế.
- Đánh giá: Phân tích tính hợp lý của các chính sách kế toán, các ước tính quan trọng và cách trình bày tổng thể của báo cáo tài chính.
- Tư vấn: Đưa ra các khuyến nghị giúp doanh nghiệp cải tiến hệ thống kiểm soát và quy trình hoạt động.
Có những loại kiểm toán nào?
Tùy thuộc vào chủ thể thực hiện và mục đích, kiểm toán được chia thành ba loại hình chính. Mỗi loại hình phục vụ một mục tiêu khác nhau và các nhà quản lý cần phân biệt rõ.
Kiểm toán nhà nước
Đây là loại hình kiểm toán do cơ quan Kiểm toán Nhà nước thực hiện. Đối tượng chính là các cơ quan, đơn vị quản lý, sử dụng ngân sách, tiền và tài sản nhà nước. Mục đích là đảm bảo việc sử dụng tài sản công được hiệu quả, minh bạch và đúng pháp luật.
Kiểm toán độc lập
Đây là loại hình kiểm toán phổ biến nhất đối với doanh nghiệp. Nó được thực hiện bởi các công ty kiểm toán độc lập, các kiểm toán viên có chứng chỉ hành nghề. Họ cung cấp dịch vụ kiểm toán báo cáo tài chính cho các doanh nghiệp, nhằm đưa ra ý kiến độc lập về tính trung thực và hợp lý của báo cáo này cho công chúng và các bên liên quan.
Kiểm toán nội bộ
Kiểm toán nội bộ là một bộ phận thuộc chính doanh nghiệp. Chức năng của họ là kiểm tra, đánh giá hiệu quả của các quy trình quản lý rủi ro, kiểm soát nội bộ và quản trị công ty. Họ làm việc vì lợi ích của ban lãnh đạo, giúp “soi chiếu từ bên trong” để cải tiến hoạt động.
Công việc của một kiểm toán viên là gì?
Một cuộc kiểm toán không diễn ra ngẫu nhiên mà tuân theo một quy trình chuyên nghiệp, chặt chẽ.
Lập ra kế hoạch kiểm toán
Đây là giai đoạn đầu tiên, kiểm toán viên tìm hiểu về doanh nghiệp, ngành nghề kinh doanh, hệ thống kiểm soát nội bộ và xác định các khu vực có rủi ro cao.
Xây dựng chương trình kiểm toán
Dựa trên kế hoạch đã lập, kiểm toán viên thiết kế các thủ tục, phương pháp kiểm toán cụ thể sẽ được thực hiện để thu thập bằng chứng đầy đủ và thích hợp.
Thu thập thông tin bằng các phương pháp kiểm toán khác nhau
Kiểm toán viên sẽ thực hiện các công việc như: kiểm tra sổ sách, chứng từ; gửi thư xác nhận công nợ; phỏng vấn nhân sự; kiểm kê tài sản thực tế…
Ghi chép thông tin kiểm toán
Tất cả các bằng chứng, thủ tục đã thực hiện đều được ghi chép lại trong các “hồ sơ kiểm toán” (working papers). Đây là cơ sở để hình thành nên ý kiến kiểm toán.
Đưa ra kết luận và lập báo cáo
Đây là sản phẩm cuối cùng. Dựa trên các bằng chứng thu thập được, kiểm toán viên sẽ đưa ra ý kiến của mình trên báo cáo kiểm toán, là căn cứ quan trọng cho người sử dụng thông tin.
Yêu cầu bắt buộc phải có của nhân viên kiểm toán
Để đảm bảo tính khách quan và chất lượng, nghề kiểm toán đòi hỏi những tiêu chuẩn rất khắt khe.
Quy định về đăng ký hành nghề kiểm toán viên
Tại Việt Nam, để trở thành kiểm toán viên hành nghề và được ký báo cáo kiểm toán, một cá nhân phải thi đỗ kỳ thi chứng chỉ Kiểm toán viên (CPA) do Bộ Tài chính tổ chức và đáp ứng các điều kiện khác về kinh nghiệm, đạo đức nghề nghiệp.
Tiêu chuẩn của kiểm toán viên
Một kiểm toán viên phải tuân thủ các nguyên tắc đạo đức nghề nghiệp cơ bản: tính chính trực, khách quan, năng lực chuyên môn và tính thận trọng, tính bảo mật, và tư cách nghề nghiệp.
Những kỹ năng cần có đối với một kiểm toán viên
- Kỹ năng phân tích và tư duy phản biện: Khả năng “đọc” các con số, nhận diện các xu hướng bất thường và đặt câu hỏi đúng.
- Sự tỉ mỉ và chú ý đến chi tiết: Một sai sót nhỏ có thể dẫn đến những kết luận sai lầm lớn.
- Kỹ năng giao tiếp: Trao đổi hiệu quả với ban lãnh đạo và nhân viên của khách hàng để thu thập thông tin và trình bày kết quả.
- Tính độc lập và hoài nghi nghề nghiệp: Luôn giữ một tư duy chất vấn, không dễ dàng chấp nhận các giải trình mà không có bằng chứng xác thực.
Các thuật ngữ kiểm toán quan trọng nhà quản lý cần biết
- Bằng chứng kiểm toán: Tất cả thông tin mà kiểm toán viên sử dụng để đưa ra kết luận.
- Rủi ro kiểm toán: Rủi ro mà kiểm toán viên đưa ra ý kiến không phù hợp khi báo cáo tài chính còn chứa đựng sai sót trọng yếu.
- Mức trọng yếu: Ngưỡng giá trị của một sai sót. Nếu sai sót vượt qua ngưỡng này, nó có thể ảnh hưởng đến quyết định của người đọc báo cáo.
- Ý kiến kiểm toán: Kết luận của kiểm toán viên về báo cáo tài chính, có thể là: chấp nhận toàn phần, ngoại trừ, từ chối, hoặc không đưa ra ý kiến.
Một số câu hỏi thường gặp về kiểm toán
- 1. Doanh nghiệp nào bắt buộc phải kiểm toán báo cáo tài chính?
- Theo luật định, các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài (FDI), công ty đại chúng, tổ chức tín dụng, công ty bảo hiểm… và một số trường hợp khác phải thực hiện kiểm toán hàng năm.
- 2. Kiểm toán có đảm bảo 100% không có gian lận không?
- Không. Kiểm toán cung cấp sự đảm bảo hợp lý, không phải tuyệt đối. Một cuộc kiểm toán được thiết kế để phát hiện các sai sót trọng yếu, nhưng các hành vi gian lận tinh vi có thể không được phát hiện.
- 3. Sự khác biệt giữa Kế toán và Kiểm toán là gì?
- Kế toán là quá trình ghi chép, phân loại và tổng hợp các giao dịch kinh tế để tạo ra báo cáo tài chính. Kiểm toán là quá trình kiểm tra và xác nhận độ tin cậy của các báo cáo tài chính đó.
Kết luận
Việc hiểu rõ kiểm toán là gì? không còn là công việc của riêng bộ phận tài chính. Đối với các nhà lãnh đạo, kiểm toán là một công cụ quản trị hữu hiệu, một cơ chế giám sát cần thiết và là một phương tiện để xây dựng niềm tin với các bên liên quan. Thay vì xem kiểm toán là một gánh nặng chi phí, hãy nhìn nhận nó như một khoản đầu tư chiến lược vào sự minh bạch, uy tín và tương lai bền vững của chính doanh nghiệp bạn.
